کلیات

در مورد اسم اورامانات نظریه‌های متفاوتی وجود دارد، برخی اورامان را از ترکیب اهورا و مان (به معنی سرزمین و جایگاه) می‌دانند که معنای آن سرزمین اهورامزداست. برخی اورامان را از ترکیب هور به معنای خورشید و مان ب معنی سرزمین و جایگاه می‌دانند که معنای آن سرزمین خورشید است. اما عده‌ای اعتقاد دارند که اورامان سرزمینی است که باقیمانده قوم هوریان را که در هزاره سوم پیش از میلاد زندگی می کردند در خود جای داده به همین دلیل آن را هورامانات یا اورامانات می‌نامند. اما چیزی که مشخص است این است که این منطقه بسیار قدیمی وکهن است. بنا بر اعتقاد مردم محلی اورامان در گذشته، شهر بسیار بزرگ و پرجمعیتی بوده طوری که پایتخت قلمرو اورامی ها بوده است به همین دلیل آن را اورامان تخت می‌نامند اما شاید قرار گرفتن این ناحیه در دره ای مقابل ارتفاعات تخت دلیل دیگری برای این نامگذاری باشد. در این منطقه آتشکده های فراوانی پیدا شده که نشان می‌دهد مردم این ناحیه قبل از اسلام از دین زرتشت پیروی می کرده‌اند. باستان شناسان در غارهای شانیدر و بیستون که از غارهای مهم این منطقه هستند، اجاق، وسایل انسان های نخستین و اسکلت انسان های نئاندرتان (یعنی انسان هایی که قامتی کوتاه، سری بزرگ و بینی کوچکی داشتند اما بسیار پر زور بودند) یافته‌اند که نشان دهنده‌ی زندگی 40 هزار ساله‌ی مردم این منطقه است.

معماری اورامانات

روستای شگفت انگیز اورامان به سبب سیستم پلکانی خانه‌ها که پشت بام یک خانه حیاط خانه دیگر یا قسمتی از محل گذر است و از این نظر به روستای ماسوله گیلان شباهت زیادی دارد، به روستای هزار ماسوله معروف است. اورامان در قلب کوهستان قرار گرفته و همین امر سبب شده که سنگ ماده‌ی اصلی در ساخت خانه های این روستا باشد. به این شیوه‌ی ساخت یعنی استفاده از سنگ برای ساخت خانه‌ها و عدم استفاده از ملات خشکه چین می گویند.

فرهنگ، سنن و آداب و رسوم اورامانات

در منطقه اورامان حدودا 540 خانواده زندگی می‌کنند که به زبان هورامی حرف می‌زنند و دارای لباس و آداب و رسوم خاص خود می‌باشند. لباس محلی مردان اورامی چوخه، پانتول، هلکی شال، دستار، فرنجی و کله بال است و زنان اورامی از جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله به عنوان لباس محلی استفاده می‌کنند. مردمان اورامان از کرک نوعی بز به نام "مه ریز" که پشم بسیار لطیفی دارد شال‌هایی به طول 26 سانتی متر و عرض 25 سانتی متر می‌بافند که این شال قسمتی از لباس مردان اورامانی است. در قدیم پارچه‌ها، لباس‌ها و کفش‌های مردم اورامان به دست دوزندگان محلی دوخته می‌شد ولی با گذشت زمان و ورود انواع محضولات داخلی و خارجی به اورامان استفاده از این محصولات دستی خیلی کمرنگ شده هرچند هنوز هم تعداد انگشت شماری از این محصولات استفاده می‌کنند. موسیقی در فرهنگ مردم اورامان جایگاه ویژه‌ای دارد البته موسیقی اصیل و سنتی خودشان همچون چیله و کنالیل، در ضمن پایکوبی‌های گروهی جزء لاینفک زندگی مردمان کرد خصوصا اورامانی هاست. مردم فرهنگ‌مدار اورامان آداب و رسوم و آئین‌های منحصربفرد و زیبایی دارند که یکی از مهمترین آنها مراسم پیر شالیار است. این مراسم دوبار در سال یکبار در نیمه اردیبهشت و بار دیگر در نیمه بهمن انجام می شود. تاریخچه این مراسم به سالهای بسیار دور برمی گردد، زمانی که پیر شالیار در این منطقه زندگی می‌کرده و مردم محلی اورا انسانی مقدس و دارای کرامات زیاد می‌دانستند. نام پیر شالیار سید مصطفی بود. وی از مریدان عبدالقادر گیلانی بوده است. از جمله‌ی کرامات او شفا دادن شاه بهار خاتون دختر پادشاه بخاراست. داستان این است که شاه بهار خاتون کر و لال بود، پس از اینکه همه‌ی اطبا از درمان او ناتوان شدند و آوازه پیر شالیار به گوش پادشاه بخارا رسید، او دخترش را نزد پیر شالیار آورد و سید مصطفی توانست دختر او را شفا دهد، پادشاه هم دخترش را به عقد او در آورد. همه ساله در نیمه اردیبهشت و نیمه بهمن مردم دیار اورامان سالگرد این ازدواج را جشن می گیرند. این مراسم سه روز طول می کشد. در روز اول تعدادی از اهالی، دام‌هایی را که برای قربانی نذر کرده‌اند به خانه پیر شالیار می‌برند. مقداری از این گوشت به عنوان تبرک به خانواده‌ها داده شده از بقیه آن غذای رسمی این مراسم یعنی آش جو یا هولوشینه تشی می‌پزند. مردم سه روز صبح تا شب در نزدیکی خانه پیر شالیار می‌نوازند، می‌رقصند، شاد هستند و از این غذای محلی نوش جان می کنند و در پایان روز سوم مراسم را با دعا تمام می‌نمایند. همه ساله گردشگران زیادی از سراسر ایران و جهان برای دیدن مراسم پیر شالیار به اورامان می روند. تعداد تماشاگران این مراسم در سال 95 حدود 8 هزار نفر بوده است.

صنایع دستی و سوغات اورامانات

منطقه اورامان صنایع دستی زیادی دارد که هرکدام را می‌توانیم به عنوان سوغات این منطقه به عزیزانمان هدیه بدهیم. از جمله‌ی این صنایع می توان گلیم، سجاده، سبد، شال، فلزهای کار شده، پارچه‌ها و لباس های منجوق دوزی شده، گیوه، ظرفهای چوبی ساخته شده از چوب ارغوان، ظروف سفالی و همچنین خشکبار، شیر، پنیر، نان کلانه و محصولات کشاورزی نظیر گردو، قارچ، انگور، کرفس، انجیر، کنگر و ... را نام برد. آش دوغ، رشته پلو، خورش خلال بادام، آش گزنه، ترخینه و ساوار پیلاو (که با گندم جوشانده درست میشود) هم از جمله غذاهای لذیذ و معروف ناحیه اورامان است.

مکان‌های تاریخی و جاذبه‌های دیدنی اورامانات

اورامان در نزدیکی دو رودخانه لیله و سیروان قرار گرفته که این رودها از زیبایی‌های این منطقه به شمار می رود. اورامان، جنگل و کوه و رودخانه را در خود جای داده و همه‌ی این عوامل در کنار هم باعث شده که هر گردشگری بخواهد حداقل یک بار هوای عالی بهار و تابستان این منطقه را تجربه کند. ضمن اینکه جاده‌های منتهی به این روستا به دلیل داشتن پیچ و خم زیاد و دره‌های عمیق، سبب می شود شما از همان ابتدا مطمئن شوید که بهترین مکان را برای گشت و گذار انتخاب کرده‌اید. دیگر جاذبه ی طبیعی اورامان، دریاچه زریبار یا زریوار است که در واقع یک تالاب بین المللی است و از هیچ رودی سرچشمه نمی‌گیرد. آب این تالاب، شیرین است و با وجود اینکه نکته‌های ناشناخته زیادی در مورد آن برای محققان وجود دارد، اما یکی از منحصر بفردترین تالاب‌های آب شیرین جهان می‌باشد. اگر به اورامان سفر کردید، به هیچ وجه روستای نگل که در 25 کیلومتری سرو آباد قرار گرفته و در آن قرآنی وجود دارد که به قرآن نگل معروف است و متعلق به قرن پنجم هجری می باشد را از دست ندهید. اگر هنگام پیاده روی از روستا خارج شوید بعد از حدود 4 کیلومتر به روستای بلبر می رسید که بخاطر آبشار زیبا و خاطره انگیزش بسیار معروف است، حتما سری هم به آنجا بزنید. اما اورامان به غیر از جاذبه‌های طبیعی، مکان‌های تاریخی زیادی هم در خود جای داده است، از جمله: مقبره و خانه پیر شالیار، مسجد حضرت عبدالله که از سنگ و چوب گردو ساخته شده ضمن اینکه شما می‌توانید در صورتی که از سنندج به اورامان می روید، مکان های تاریخی سنندج مثل مسجد جامع، عمارت خانه کرد، حمام خان، بازار سر پوشیده و حمام شیشه ای را هم ببینید.