کلیات
قرهباغ (ارمنی: Ղարաբաղ; ترکی آذربایجانی: Qarabağ) یک منطقه جغرافیایی در شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان است که از ارتفاعات قفقاز کوچک تا زمینهای پست بین رودخانههای کر و ارس کشیده شدهاست. همچنین قرهباغ یکی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه به این سو بود که پس از عهدنامه گلستان به روسیه تزاری واگذار شد.
تا ۱۸۴۰ این منطقه همچنان با عنوان ایالت قرهباغ شناخته میشد، اما پس از آن به بخش شوشا تغییر نام یافت، در اتحاد جماهیر شوروی بخشهایی از آن به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی پیوست، بخش زنگهزور به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی واگذار شد و پس از اشغال این منطقه توسط واحدهایی از ارتش شوروی در معیت نیروهای ارمنستان بخش کوهستانیاش که قسمتی از ساکنان آن را ارامنه تشکیل میدادند با عنوان جمهوری آرتساخ اعلام استقلال کرد.
ریشهشناسی
نام قرهباغ از دو کلمه ترکی قره و فارسی باغ به معنی باغ سیاه یا باغ بزرگ به وجود آمدهاست. این نام اولین بار در منابع گرجی و ایرانی در قرن سیزده و چهارده میلادی آمدهاست. نام آرتساخ در سنگنبشتههای اورارتو دوران پادشاهی «آیرارات»، اوشاکان کنونی) به صورتهای «آرداخونی» یا «اوردخینی» و «اوردخه» قید شدهاست که نام آرتساخ از آن مأخوذ است و سرزمینی به این نام در هزاره اول (پیش از میلاد) جزو پادشاهی آیرارات و سپس یرواندیان (دودمان اروندی) قرار داشت. استرابون در (کتاب جغرافیای) خود قسمت سمت راست رود کورا (محل کنونی قره باغ) را با نام «ارخیستینا» (Orkhistene) به عنوان یک ایالت «هایک بزرگ» (ارمنستان بزرگ) - (ارمنستان = هایاستان) دانسته که به خاطر سوارکارانش شهرت داشتهاست.
تاریخچه
در دوره صفویه قرهباغ به مرکزیت گنجه یکی از بیگلربیگیهای ایران بود. مقام بیگلربیگی که در قرن دهم بهطور موروثی به سران ایلات چادرنشین قزلباش میرسید، در قرهباغ در اختیار یکی از شاخههای ایل قاجار بود. در این دوره محال خمسه ارامنه شامل دیزاق، ورنده، خاچین، چلهبرد و طالش و همچنین برکشاط و خانهای ایل جوانشیر و اتوزیکی تابع این بیگلربیگی بودند.
در ۱۱۵۶ هجری قمری، ملک یکن ضابط محال خمسه ارامنه از بیگلربیگیهای گنجه و تفلیس، به خاطر گرفتن چریک از ارامنه به نادرشاه افشار شکایت کرد، نادر نیز طی فرمانی مطالبه چریک از محال خمسه ارامنه را منع کرد بعدتر نیز به گفته عباسقلیآقا باکیاخانوف «حکام گنجه و قراباغ نیز به لقب زیاد اوغلی قاجار از پل خدا آفرین تا قریه شولاور گرجستان بالاتر از پل سنق حکمرانی مینمودهاند. چون در شورای کبرای مغان به سلطنت نادر شاه رضا نداده و در طلب استقرار دولت صفویه بودند، نادرشاه نیز بعد از تمکن بر سریر سلطنت ایران به مقام کسر حشمت و اقتدار ایشان برآمده بسیاری از اهالی قراباغ را به خراسان کوچانده ملکان برگشاط و خمسه را از تحت اختیار ایشان به در کرده و به سردار آذربایجان سپرد» در ۱۱۶۱ هجری شمسی، پناهخان جوانشیر مشهور به پناه علیبیگ ساروجلوی جوانشیر از عادلشاه افشار لقب خانی گرفت و به حکومت قرهباغ منصوب شد.
وی در زمان شاهعباس دوم از ترکستان به قرهباغ آمدهبود و در زمان نادرشاه جارچیباشی بود، اما بعدتر مورد خشم نادر قرار گرفته بود و از ترس وی به کوهستانهای قرهباغ گریختهبود. رسیدن به این مقام بدون همکاری ارامنه ممکن نمیشد، پناهخان در این راه با ملک شاه نظربیگ حاکم ورنده متحد شد و وی را به حکومت خاچین گمارد و به همراه وی حکام دنزاق، چلهبرد و طالش را کنار زد. همچنین پناهخان به درخواست ملکشاه نظربیگ قلعه پناهآباد را ساخت که بعدها به شوشی شهرت یافت.
پس از بینتجیهماندن درگیری پناهخان با فتحعلیخان افشار، فتحعلیخان که پیشنهاد صلح دادهبود با نیرنگ ابراهیمخلیلخان فرزند پناهخان را به اسارت به ارومیه برد. پناهخان نیز برای نجات پسرش با لشکر کریمخان زند که برای سرکوب فتحعلیخان آمدهبود همراه شد. پس از آن کریمخان پناهخان را با خود به شیراز برد و ابراهیمخلیلخان را به حکومت قرهباغ منصوب کرد. تا پیش از برآمدن آقامحمدخان، ابراهیمخلیلخان نه تنها بر قرهباغ که بر ایروان، نخجوان و گنجه نیز حکم راند.
آقامحمدخان قاجار پس از نشستن بر تخت، از ابراهیمخلیلخان خواست تا از دولت مرکزی اطاعت کند، وی نیز در ۱۲۰۷ پسرعمویش عبدالصمدبیگ را به رسم گروگان به تهران فرستاد و ابراز اطاعت کرد. اما در جریان یکی از درگیریهای آقامحمدخان و زندیان عبدالصمدبیگ فراری ناموفق انجام داد و به همین دلیل نیز به دست شاه قاجار کشتهشد. این مسئله و اینکه ابراهیمخلیلخان آقامحمدخان را همانند بسیاری از دیگر رقبایش میدید به تیرگی روابط این دو انجامید. در ۱۲۰۹ آقامحمدخان به قصد تسخیر قرهباغ از ارس گذشت، در محاصره قلعه شوشی جوادخان قاجار و ملیک مجنون چلهبردی و نیروهای ارمنی وی را همراهی میکردند. به علت نداشتن توپهای قلعهکوب، خان قاجار نتوانست قلعه را فتح کند و به پیشنهاد ملیک مجنون به تفلیس لشکرکشی کرد. با فتح تفلیس و متواری شدن اراکلیخان، دیگر خانهای قفقاز اظهار اطاعت کردند، آقامحمدخان که در پی تسلیم ابراهیم خلیلخان بود در نهم ذیحجه ۱۲۱۱ عازم شوشی شد، ابراهیم خلیلخان نیز از ترس به داغستان گریخت، در همان زمان آقامحمدخان در کنار قلعه شوشی به قتل رسید. با شنیدن این خبر ابراهیمخلیلخان به شوشی بازگشت و قدرتی بیش از پیش یافت.
ابراهیمخلیلخان جنازه آقامحمدخان را با احترام در شوشی دفن کرد و منتظر دستور از تهران ماند. با برتخت نشستن فتحعلیشاه خان سیاستی دوگانه را در پیش گرفت. از سویی اطاعت خود از دربار تهران را نشان میداد به گونهای که پسرش ابولفتحخان را به نزد شاه ایران فرستاد و دخترش آغابگم معروف به آغاباجی را نیز به عقد او درآورد دوباره به خانی قراباغ رسید، از سوی دیگر استقلال خویش و توافق بر قدرتهای همجوار را با رابطه حسنه با روسیه حفظ میکرد.
با ورود ژنرال پاول سیسیانوف به قفقاز، ابراهیمخلیلخان رسماً به اطاعت روسها درآمد و قرهباغ را به روسها واگذار کرد. در ۱۲۱۸ سیسیانوف پس از سه روز محاصره گنجه را گشود، در این درگیری جوادخان زیاد اوغلی قاجار، آخرین خان گنجه و ملیک مجنون چلهبردی کشتهشدند. ملیک مجنون پیشتر بر اثر فشارهای ابراهیمخلیلخان، به همراه هزار خانواده ارمنی به گنجه پناه بردهبود و جوادخان ایشان را در محله شامشاری اسکان دادهبود و ملیک را مسئول ارامنه کردهبود.
عباس میرزا ولیعهد ایران پس از آگاهی از پیمان روسها و ابراهیمخلیلخان برای سرکوب وی از آذربایجان به قرهباغ لشکر کشید و توانست در دو نبرد نیروهای خان را که روسها نیز همراهیاش میکردند شکست دهد. در ۱۲۲۰ خان سیسیانوف را به قلعه شوشی راهداد و فرمانده روس اختیار قلعه را به دست گرفت. خان که از این شرایط ناراضی بود به عباسمیرزا نامه نوشت و شفاعت خود را نزد شاه خواستار شد. اما در ۱۲۲۲ روسها که توسط نوه خان، جعفرقلیخان از ارتباط وی با ایران آگاه شدهبودند شبانه او و ۳۱ تن از بستگاناش از جمله دختر و همسرش را به قتل رساندند.
پس از قتل ابراهیمخلیلخان، روسها نه تنها قرهباغ را به جعفرقلیخان نسپردند بلکه قصد تبعید وی به سیبری را داشتند، خان نیز که از دست روسها گریخته بود به همراه ایل جبرائیللو به ایران آمد و عباسمیرزا وی را حاکم قراجهداغ کرد. پس از دوره دوم جنگهای ایران و روسیه در ربیعالاول ۱۲۴۲ مهدیقلیخان یکی از فرزندان ابراهیمخلیلخان به دستور حکومت ایران، ایلات قرهباغ را به سوی قراجهداغ کوچ داد.
ایالت قرهباغ
پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمانچای روسها اقدام به کوچاندن ارامنه ایران به منطقه تحت تسلط خود شدند و ایالات مسلماننشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازهوارد در نظر گرفتند. پس از جنگهای عثمانی و روسیه ارامنه مناطق شرقی امپراطوری عثمانی که همراه روسها علیه عثمانیها وارد جنگ شده و پیروزیهایی بدست آورده بودند پس از عقبنشینی روسها مجبور مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خاننشین ایروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.
پل خداآفرین پل تاریخی قدیمی روی رودخانه مرزی ارس است و در نقطه صفر مرزی ایران و جمهوری آذربایجان قرار دارد. در سمت ایران در منطقه قره داغ و شهرستان خداآفرین و در سمت جمهوری آذربایجان منطقه قره باغ شهر جبرائیل و نزدیکی سد خداآفرین قرار دارد. این پل از آثار تاریخی استان آذربایجان شرقی است که با ۱۵ قوس در قرن ۱۵ میلادی بنا شده و در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۷۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پرونده این بنای تاریخی همزمان با سایر آثار تاریخی استان، توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجانشرقی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو ارسال شده است./عکاس: علی حامد حق دوست
کد خبر: ۱۱۲۱۹۵۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۰
رئیس جمهور آذربایجان:
رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در دیدار با هیات بلند پایه ایرانی از تمایل به مشارکت شرکتهای ایرانی در بازسازی قره باغ خبر داد.
کد خبر: ۱۱۰۱۱۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۱/۰۵
جمهوری آذربایجان روز چهارشنبه ۵ نظامی ارمنی بازداشت شده در جریان درگیریهای اخیر در نزدیکی شهرستان مرزی کلبجر در قره باغ را به ارمنستان تحویل داده است.
کد خبر: ۱۰۹۵۹۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۱۰/۰۸
از اهداف ترکیه از جنگ قره باغ تا بسنده کردن روسیه به میانجیگری
در نشست بررسی تحولات قفقاز و تاثیر آن بر مناسبات ایران و ارمنستان که توسط موسسه مطالعات ابرار معاصر تهران و مرکز تحقیقات اوریلی ارمنستان برگزار شد، کارشناسان بر نقش ترکیه در تحولات منطقه و اهداف آن و همچنین نقش میانجی گری روسیه تاکید کردند.
کد خبر: ۱۰۹۱۷۳۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۹/۱۶
معاونان وزارت خارجه ترکیه و روسیه خواستار آغاز سریع ساز و کار مذاکرات ۳+۳ با حضور آنکارا و مسکو به همراه ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان شدند.
کد خبر: ۱۰۸۷۹۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۸/۲۵
از سوی سازمان راهداری؛
سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای در بخشنامه ای به شرکت های حمل و نقلی، ممنوعیت ورود رانندگان و اتباع ایرانی به منطقه قره باغ و لاچین جمهوری آذربایجان را ابلاغ کرد.
کد خبر: ۱۰۸۳۳۲۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۲۹
سفیر رژیم صهیونیستی در روسیه صحبت ها درباره حضور و تحرکات رژیم صهیونیستی در منطقه قره باغ را رد کرده و آن را «بی اساس» خواند.
کد خبر: ۱۰۸۰۴۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۱۴
سالروز جنگ قره باغ،
رییس جمهور آذربایجان در سالروز آغاز جنگ ۴۴ روزه قره باغ : مناقشه قره باغ کوهستانی به تاریخ پیوست.
کد خبر: ۱۰۷۸۷۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۷/۰۵
پیامدهای جنگ قره باغ همچنان ادامه دارد؛ تبعاتی که به نظر میرسد دامن ابران را نیز گرفته است و جمهوری آذربایجان، سیاستهایی را در کریدورهای دسترسی ایران به ارمنستان و حوزه قفقاز در پیش گرفته که چندان مطلوب نیست.
کد خبر: ۱۰۷۶۹۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۲۷
«الهام علی اف»، رئیس جمهور آذربایجان اعلام کرد که کشورش، خود، مصوبات شورای امنیت سازمان ملل را در خصوص نبرد قره باغ اجرایی کرد و به واسطه آن تمامیت ارضی اش را برگرداند.
کد خبر: ۱۰۷۲۰۶۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۰۳
نخست وزیر ارمنستان گفت این کشور آماده است تا در عالیترین سطح، درباره تعیین وضعیت منطقه قره باغ گفتگو کند.
کد خبر: ۱۰۷۰۷۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۵/۲۸
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه و الهام علی اف همتای آذربایجانی خود در مسکو دیدار و دو طرف درباره مساله قره باغ و همکاریهای اقتصادی مسکو و باکو گفتگو کردند.
کد خبر: ۱۰۶۵۲۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۹
رئیس جمهوری آذربایجان معتقد است که باید توافق صلحی میان ارمنستان و کشورش برای به رسمیت شناختن تمامیت ارضی و مرزهای یکدیگر منعقد شود.
کد خبر: ۱۰۶۴۸۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۸
رئیس جمهور آذربایجان با اعلام پایان درگیری در قره باغ گفت که «اکنون وقت اندیشیدن به صلح است».
کد خبر: ۱۰۶۴۷۹۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۲۸
الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان گفت: متاسفانه تا به حال ارمنستان بیانیههای ما در باره آغاز مذاکرات برای امضای توافقنامه صلح را نادیده گرفته است.
کد خبر: ۱۰۶۰۱۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۰۵
در گفت و گوی تلفنی امروز (چهارشنبه) " الهام علی اف " و "ولادیمیر پوتین " روسای جمهوری آذربایجان و روسیه اوضاع جاری قره باغ بررسی شد.
کد خبر: ۱۰۵۹۸۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۴/۰۲
سفیر جمهوری اسلامی ایران در باکو در بازدید از شهر آزاد شده آغدام از آمادگی ایران برای مین زدایی و بازسازی مناطق آزاد شده در قره باغ خبر داد.
کد خبر: ۱۰۵۷۷۱۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۲۳
رئیس جمهور فرانسه در دیدار با کفیل نخست وزیر ارمنستان در کاخ الیزه مدعی اشغال بخشهایی از خاک ارمنستان از سوی نیروهای جمهوری آذربایجان شد.
کد خبر: ۱۰۵۵۶۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۳/۱۲
خبرگزاری ترند به نقل از سفارت جمهوریاسلامی ایران در آذربایجان ارسال کالا به قرهباغ توسط کامیونهای ایرانی را تکذیب کرد.
کد خبر: ۱۰۵۰۸۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۲/۱۹
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه با «آرا آیوازیان» و «جیحون بایراموف» وزیران خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان دیدار کرده و درباره وضعیت منطقه قره باغ با آنها گفت و گو کرد.
کد خبر: ۱۰۴۳۵۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۱/۱۳