کلیات
سوره بقره بزرگترین سوره قرآن، دومین سوره و از سورههای مدنی قرآن است که در جزءهای اول، دوم و سوم جای دارد. نامگذاری این سوره به نام «بقره» به دلیل وجود داستان گاو بنیاسرائیل در آن است.
هدف عمده سوره بقره را هدایت انسان و اعلام این مسئله دانستهاند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود. سوره بقره را به لحاظ محتوا، سوره جامعی دانستهاند که هم از اصول عقاید سخن گفته و هم احکامِ مسائلِ عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى را مطرح کرده است. داستان آدم و فرشتگان، داستانهایی مربوط به بنیاسرائیل، داستان ابراهیم و زنده شدن مردگان و داستان طالوت و جالوت از جمله داستانها و روایات تاریخی سوره بقره است.
آیة الکرسی، آیه آمن الرسول، آیه قبله و بلندترین آیه قرآن، (آیه ۲۸۲) جزو سوره بقره هستند. در روایتی از پیامبر(ص) آمده سورهٔ بقره بافضیلتترین سوره قرآن و آیة الکرسی بافضیلتترین آیه آن است.
نامگذاری
نام سوره بقره (گاو ماده) از داستان گاو بنیاسرائیل (در آیات ۶۷ تا ۷۳) گرفته شده که قرآن در این داستان به «بهانههای بنیاسرائیل» پرداخته است. فُسْطاط القرآن، سَنام القرآن، سید القرآن و زهرا نامهای دیگر سوره بقره هستند. سوره بقره و سوره آل عمران را با هم، زَهراوان نامیدهاند. همچنین در روایتی، امام علی(ع) از دو سوره بقره و سوره آلعمران به عنوان جمال القرآن یاد کرده است.
محل و ترتیب نزول
سوره بقره جزو سورههای مدنی و در ترتیب نزول، هشتاد و هفتمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، دومین سوره است و در جزءهای اول، دوم و سوم قرآن جای دارد. سوره بقره بعد از سوره مطففین و قبل از سوره آل عمران، به عنوان اولین سورهای دانسته شده که در مدینه بر پیامبر نازل شد.
تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره بقره ۲۸۶ آیه، ۶۱۵۶ کلمه و ۲۶۲۵۶ حرف دارد. این سوره بزرگترین سورهٔ قرآن است و تقریبا ۲/۵ جزء قرآن را دربرمیگیرد. سوره بقره، اولین سوره از سورههای هفتگانه طوال و اولین سوره از سورههای ۲۹ گانه مقطعات است که با حروف مقطعه «الم» آغاز شده است. بزرگترین کلمه «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّـهُ» و بلندترین آیه قرآن (آیهٔ ۲۸۲) در این سوره هستند.
محتوا
علامه طباطبایی هدف عمدهٔ سورهٔ بقره را اعلام این مسئله میداند که انسان باید به همه آنچه خدا به وسیله پیامبرانش نازل کرده است، ایمان بیاورد و تفاوتی میان رسولان او قائل نشود. او انتقاد از کافران و منافقان و سرزنش اهل کتاب به جهت بدعتهایشان را از دیگر مطالب مهم سوره دانسته است.