کلیات
یوزپلنگ یا یوز جانوری مهرهدار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربهسانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبهقاره هند یافت میشد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شدهاست. از میان چهار زیرگونهٔ یوزپلنگ، یکی از زیرگونهها که با نام «یوزپلنگ آسیایی» شناخته میشود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشتهای مرکزی ایران به بقا ادامه میدهند.
بدن یوزپلنگ در درازای چندین میلیون سال به گونهای پیشرفت پیدا کردهاست که این جانور بتواند بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۰ کیلومتر در ساعت را داشته باشد و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد. سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت میرسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقهای نیز بیشتر است. البته میانگین سرعت حرکتی یوزپلنگ برابر با ۶۴ کیلومتر بر ساعت است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینهای کم پهنا ولی عمیق و جمجمهای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریعترین جانور روی زمین تبدیل کردهاست.
این جانور به آسانی از دیگر گربهسانان تشخیصپذیر است و آن را نه تنها از روی خالهای روی بدن میتوان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشمهای بالا قرار گرفته و گوشهای کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او میدهند. طعمهٔ معمول یوزپلنگ ها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا و دیگر پستانداران سمدار حداکثر تا ۴۰ کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار میکند اما مادههای دارای توله تقریباً هر روز به شکار میپردازند. در حالی که سایر گربهسانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمههای خود میروند.
واژهشناسی
واژهٔ یوزپلنگ از ترکیب دو واژهٔ «یوز» و «پلنگ» تشکیل شدهاست. یوز بُن مضارعِ مصدر «یوزیدن» به معنای «جَستن، جهیدن و طلب کردن» بوده و ازاینرو یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار خود گشته و آن را با جستن و دنبالکردن میگیرد. در فارسی میانه هم نام این جاندار «یوز» (با واو مجهول) بودهاست.
نام یوزپلنگ در زبان انگلیسی چیتا (Cheetah) است. این واژه برگرفته از واژهٔ سانسکریت چیتراکایاه (चित्रकायः) به معنای «دارای بدن رنگارنگ» است و از طریق واژهٔ هندیِ چیتا (चीता) وارد انگلیسی شدهاست. نام سردهای که یوز تنها عضو آن است نیز Acynonix است و تشکیلیافته از دو بخش برآمده از واژگان «ثابت» و «پنجه» در زبان یونانی. این نام اشاره به ویژگی یکتای جمعنشدنی پنجهها در این جانور دارد؛ ویژگیای که در هیچ گربهسان دیگری دیده نمیشود.
پیدایش و پراکنش
زیرخانواده گربهایان کوچک در میوسن پسین – نزدیک به ۹ میلیون سال پیش – پا بر روی زمین گذاشت و نسبهای گوناگون از آن در دوره به نسبت کوتاهی میان ۱۰٫۸ تا ۶٫۲ میلیون سال پیش شکل گرفتند. روشهای بررسی ژنتیکی نشان میدهند که قدیمیترین نیای گربهایان امروزی در ۱۰٫۸ میلیون سال پیش در آسیا زندگی میکرد. نسبهای گوناگون در زمانهای مختلفی از این نسب اصلی جدا شدند و جدایی نسب یوز در نزدیکی ۷٫۲ میلیون سال پیش پدید آمد. نسب یوز به عنوان نسبی از گربههای بزرگجثه، لاغر و دارای پاهای درازی شناخته میشود که امروزه از آن تنها یوز (Acinonyx jubatus) باقی ماندهاست. این نسب در دوره پلیوسن پسین–پلیستوسن در بیشتر اوراسیا پراکنده بود و سنگوارههایی از یوزمانندها و گربههای یوزنما مربوط به این دوره در آفریقا، اوراسیا و آمریکای شمالی یافت شدهاند.
امروزه باور بر این است که نزدیکترین گونهها به یوز، شیر کوهی و جگواروندی هستند. اینها همه عضو طایفه Acinonychini بهشمار میروند که بر پایهٔ بررسیهای مولکولی، در ۶٫۹ میلیون سال پیش از دیگر گربهها جدا شدند.
زیرگونهها
گونه یوز دارای دو زیرگونه اصلی است: زیرگونهٔ آسیایی و زیرگونهٔ آفریقایی. هر چند در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی متخصصان تعداد بیشتری زیرگونه را در نظر میگیرند؛ از جمله زیرگونهٔ شمالغربی آفریقا (با نام علمی Acinonyx jubatus hecki) که یکی از چندین زیرگونهٔ مشتقشده از زیرگونهٔ آفریقایی است. شاهیوز نیز شکلی از یوز آفریقایی است با خالهای درشت و پیوسته بر روی پوست که نه زیرگونهای جدا، بلکه ریختی از این جاندار بهشمار میرود. عامل پدید آمدن چنین رنگآمیزی در پوست شاهیوز یک چیرگی است که اغلب در یوزهای جنوب آفریقا پدید میآید.
کراوسمان و مورالس زیرگونههای یوز را ۵ عدد و به صورت زیر برمیشمارند:
- A. j. hecki در شمال غربی آفریقا
- A. j. fearsoni در شرق آفریقا
- A. j. jubatus در جنوب آفریقا
- A. j. soemmerringi در شمال شرقی آفریقا
- A. j. venaticus در شمال آفریقا تا شبهقارهٔ هند (امروزه تنها در ایران) در بین دو زیرگونهٔ اصلی، زیرگونهٔ آفریقایی که در بسیاری از بخشهای این قاره پراکندگی دارد وضعیت نسبتاً بهتری را دارد. به نظر میرسد که در حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز هنوز در آفریقا باقیماندهاند. اما زیرگونهٔ آسیایی آن که به یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی مشهور است و روزگاری در بخشهای وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت، اکنون تنها محدود به چند ده رأس در نواحی شرقی ایران شدهاست.
عوامل اجرایی پارک ملی توران و اداره حفاظت محیط زیست میامی، خبر تصادف یک قلاده توله یوزپلنگ آسیایی با یک دستگاه خودرو در اطراف منطقه حفاظت شده توران را تایید کردند.
کد خبر: ۱۱۳۳۵۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۵
یک قلاده یوزپلنگ بر اثر برخورد با خودروهای عبوری در محور عباس آباد-میامی کشته شد، این نهمین یوز طی یک دهه اخیر بود که بر اثر تصادف در این منطقه تلف شد.
کد خبر: ۱۱۳۳۴۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۵
سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش ضمن اشاره به احتمال باردار شدن «ایران» - یوزپلنگ ماده پارک ملی توران- در فصل جفتگیری امسال از وضعیت نسبتا پایدار «پیروز» - توله یوز- در سه ماهگی خبر داد البته تا شش ماهگی نیازمند توجه ویژه است.
کد خبر: ۱۱۳۲۶۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۰
۱۱ اردیبهشت ماه امسال ایران یوزپلنگ در اسارت سایت توران به روش سزارین سه توله به دنیا آورد اما بعد از به دنیا آمدن توله ها مادر آنها را نپذیرفت از این رو به ناچار به صورت دستی تغذیه شدند اما بعد از سه روز (۱۴ اردیبهشت) یکی از توله ها که به گفته مسوولان سازمان محیط زیست نقص ژنتیکی داشت تلف شد.
دومین توله یوز هم ۲۸ اردیبهشت ماه تلف شد که این مساله حاشیه های زیادی به همراه داشت، توله سوم هم به بیمارستان تخصصی دامپزشکی در تهران منتقل و تحت نظارت های دامپزشکی قرار گرفت.
با توجه به اهمیت حفظ حیات و نسل این گونه ارزشمند و نبود تجربه کافی در کشور در زمینه دستی بزرگ کردن توله یوزها، سازمان حفاظت محیط زیست از یک دامپزشک متخصص یوزها از آفریقا دعوت کرد تا به ایران بیاید و یوز مادر و توله را مورد معاینه قرار دهد که چهارم خرداد دکتر پیتر کالدوِل از یک مرکز نگهداری یوزهای آفریقایی، برای یک سفر ۵ روزه عازم ایران شد و در این مدت به طور کامل ایران و توله را تحت معاینه قرار داد. بعد از آن با انجام مراقبت های ویژه در شرایط بهتر قرار گرفت و اکنون روزهای خوبی را سپری می کند.
عکس: سازمان حفاظت محیط زیست
کد خبر: ۱۱۳۰۳۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۶
۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۱ "ایران" و "فیروز" صاحب سه تولهیوز شدند اما دو توله تلف شدند. اکنون تولهیوز باقیمانده با گذر از مراحل حساس یکی پس از دیگری و طیکردن روند درمان دروضعیت نسبتا پایداری دو ماهه شد.
کد خبر: ۱۱۲۸۳۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۵
پرستار نگهداری از تنها توله یوزپلنگ زنده ماندهی «ایران» از دو ماهه شدن این یوزپلنگ خبر داد.
کد خبر: ۱۱۲۷۴۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۰
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۲۷۴۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۰
مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با اشاره به آخرین وضعیت یوزپلنگ های آسیایی موجود در زیستگاههای طبیعی حیات وحش گفت: با احتساب یوزهایی که احتمالا شناسایی نشدهاند، جمعیت این گونه در ایران زیر ۳۰ فرد برآورد میشود.
کد خبر: ۱۱۲۲۰۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۱
کالدول به عنوان فردی که تاکنون بیش از ۶۰۰ توله یوز را بزرگ کرده است گفت تاکنون درباره بزرگ کردن حتی یک توله هم مصاحبه نکرده ام، اما در اینجا درباره یک توله آنهم تولهای که هنوز بزرگ نشده این حجم از مصاحبه عجیب است در حالی که این کار حساسی است و باید در آرامش انجام شود.
کد خبر: ۱۱۲۱۶۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۹
مسئول نگهداری از تنها توله یوز «ایران» نوشت: خوشبختانه حال تنها توله یوزپلنگ آسیایی تکثیر در اسارت کره زمین رو به بهبودیست ولی همچنان تا حال کاملا خوب و وضعیت استیبل فاصله داریم و برای رسیدن به این مهم شبانه روز در تلاشیم.
کد خبر: ۱۱۲۱۰۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۶
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در نامهای به رییس جمهوری درباره نخستین پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی، روند نگهداری از توله یوز و برنامه های این سازمان برای حفظ ژنوم این گونه ارزشمند توضیحاتی ارایه کرد.
کد خبر: ۱۱۲۰۸۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۴
تصویری غمانگیز از ایران؛ یوزپلنگ ماده ایرانی که ماه پیش ۳ توله به دنیا آورد، در شبکههای اجتماعی منتشر شده و دست به دست میشود که این یوزپلنگ مادر را بیمار و در حال درمان نشان میدهد. ایران ماه گذشته ۳ توله به دنیا آورد که تاکنون ۲ توله تلف شدهاند و سومی نیز حال مساعدی ندارد و درحالحاضر در مهمانسرای مدیران سازمان محیط زیست منتقل شده است.
کد خبر: ۱۱۲۰۴۰۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۰۲
توله یوزپلنگ سوم در مهمانسرای مدیران سازمان محیط زیست است و تیمارگر بالاسر آن قرار دارد.
کد خبر: ۱۱۲۰۰۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۱
رییس هیئت مدیره جامعه دامپزشکان ایران در یک یادداشت انتقادی خطاب به مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست نوشت: اگر بنا بر استفاده از توان کارشناسان خارجی باشد بهتر است مدیرانی که توانایی استفاده از امکانات موجود در کشور را ندارند از این روش استفاده نمایند.
کد خبر: ۱۱۱۹۸۳۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۳۰
معاون سازمان محیط زیست علت اصلی مرگ دومین توله ایران را شیر بیکیفیت عنوان کرد و گفت: تمامی شیرها به دلیل مسائل تحریمها مستقیماً قابل خرید نیست و همینها باعث شد توله دوم را از دست دهیم.
کد خبر: ۱۱۱۹۶۶۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۹
یکی از اعضای تیم حفاظت از تولههای یوزپلنگ ایرانی متولد شده در توران گفت: بارها و بارها نحوه صحیح شیر دادن و زاویه درست شیردهی به تولهها را به کارشناسان نشان دادم تا این کار به درستی انجام شود.
کد خبر: ۱۱۱۹۶۱۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
کارشناس اداره کل محیط زیست استان یزد گفت: در حال حاضر در مجموعه تحت مدیریت خود ۵ یوز نر شناسنامه دارند که احتمالاً ۳ فرد از این یوزها زنده هستند.
کد خبر: ۱۱۱۹۵۰۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۱۹۱۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۱۸۷۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۵
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۱۸۴۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۲/۲۳