قیمت دلار دیروز در محدوده 4120 تومان بالا و پایین میشد. آنچه مشخص است این است که دلار قصد پایین آمدن ندارد. برخی میگویند گرانی دلار به نفع اقتصاد ایران است و برخی بر این باورند نباید دلار را بیش از این گران کرد. برخی نیز میگویند گرانی دلار کار دولت است، چون با کسری مواجه شده میخواهد کسریها را جبران کند. «فرهیختگان» برای پاسخ به این سوالات سراغ میثم موسایی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران رفته و از وی پرسیده است گرانی این روزهای دلار در محدوده 4100 کار کیست؟
قیمت دلار در روزهای اخیر با روند افزایشی عجیبی در حال نوسان رو به بالاست. چه مقدار از این تغییر یا نوسان فزاینده ناشی از مسائل سیاسی است؟
مقداری از افزایش قیمت دلار به تحولات و تنشهای خاورمیانه برمیگردد. مخصوصا تنش میان ایران و عربستان که بخشی از افزایش قیمت ناشی از آن است. بخش دیگر جهش کنونی دلار نیز به دلیل کاهش ارزش دلار نسبت به سایر ارزها در بازار جهانی است. این کاهش ارزش خودش را به صورت افزایش قیمت دلار نشان میدهد.
اما برخی کارشناسان اقتصادی، گرانی دلار را ناشی از رفتارهای داخلی و فضای داخلی اقتصاد میدانند. در این باره نظرتان چیست؟
چند سالی میشود که قیمت دلار ثابت مانده و در حال حاضر حدود 20 درصد رشد قیمت داشته است. مجموع تورم این چند سال خیلی بیشتر از 20 درصد بوده است. بهطور طبیعی باید شاهد افزایش دلار باشیم که بتواند تعادل را در بازار برقرار کنیم. به خاطر دخالت دولت در بازار ارز این تغییر و تحول هر سال انجام نشده است. در نتیجه فشار انباشته شده و با هر شوکی که به اقتصاد وارد میشود خودش را نشان میدهد و شاهد افزایش قیمت دلار خواهیم بود.
برخی اقتصاددانان بر این باورند حفظ قیمت دلار رابطه مستقیمی بر تراز تجاری و وضعیت تجارت خارجی کشور دارد.
حفظ قیمت دلار یا سایر ارزهایی که صادرات و واردات با آنها انجام میشود نوعی سوبسید برای واردات و فشار بر صادرات است. محصولاتی که در داخل تولید میشوند با توجه به تورم، گرانتر از محصولات وارداتی تمام میشوند، در نتیجه واردات به صرفهتر از تولید داخلی است. متاسفانه واردات در کشور ما قابل توجه است و یکی از دلایل آن رانتهای ناشی از حفظ ارزش دلار است. در شرایط فعلی که اقتصاد در حال رکود است، این واردات به رکود دامن میزند و باعث میشود مشاغل داخلی از بین بروند و بر تعداد بیکاران افزوده شود، باید سیاست معقولتری در رابطه با ارز اتخاذ شود تا این معادله به سود کارگران خارجی تمام نشود. به نظر من هر سال باید نرخ ارز با نرخ تورم تعدیل شود تا این مشکل به وجود نیاید.
بهطور کل اثرات تثبیت نرخ ارز چیست؟
ثبات نرخ ارز سه نتیجه مهم دارد. نتیجه مثبت آن ثبات در اقتصاد نسبت به قبل و در نتیجه کنترل تورم است. اثرات منفی آن نیز کاهش صادرات به نسبت واردات در این چند سال و در نتیجه تغییر معادله به نفع واردات است که این به معنی از دست رفتن شغل و درآمد در کشور است. اثر مخرب دیگر، نهفته شدن رانت بزرگی در ثبات نرخ ارز است. مخصوصا در سیستم ارزی ما که دو نرخ برای دلار داریم و هر چه اختلاف این دو نرخ بیشتر باشد به فساد در اقتصاد کمک بیشتری کردهایم. تعداد افراد زیادی رقابت میکنند تا بخشی از ذخایر ارزی را برای واردات کالا یا سفرهای خارجی به دست بیاورند. این امر در بلندمدت راه رسیدن به توسعه را مسدودتر خواهد کرد. رانتی که از مابهالتفاوت نرخ ارز ایجاد شده آنقدر زیاد است که میتواند یک اقتصاد را از درون تخریب کند.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند که پیشدرآمدهای بالا رفتن نرخ ارز همگام با تورم، بهبود فضای کسبوکار و امنیت سرمایهگذاری است، در غیر این صورت بالا رفتن نرخ دلار باعث بالا رفتن تورم در کشور و از بین رفتن دستاوردهای کشور در این زمینه میشود. نظر شما در این باره چیست؟
این دیدگاه تا حدودی درست است ولی وقتی نرخ ارز را ثابت نگه داریم افزایش رانت، فساد، واردات و در نتیجه رکود اقتصادی عمیقتر میشود. یعنی کنترل تورم سالانه با این روش باعث آسیب بزرگی به اقتصاد میشود. از طرف دیگر کنترل تورم چیزی نیست که تا ابد بتوان حفظ کرد، بعد از یک دوره قیمت ارز به صورت جهشی افزایش مییابد و اقتصاد را بیش از گذشته با ناامنی و عدم تعادل و بحران مواجه خواهد کرد. ثابت ماندن نرخ ارز در بلندمدت به نفع رانتخواران است ولی در کوتاهمدت آرامش نسبی ایجاد میکند. از طرفی یکی از شاخصهای مهم برای ایجاد فضای کسبوکار مناسب، به حداقل رساندن فساد است. اگر فساد باشد هیچ وقت فضای کسبوکار در اقتصاد ایجاد نمیشود. این آرامش به نفع رانتخواران است تا آرامآرام جیب خود را پر کنند و بقیه ملت نیز جیبشان خالی بماند و هزینههایشان سال به سال افزایش یابد.
عدهای از اقتصاددانان منتقد دولت دوازدهم بر این باورند دولت ممکن است برای جبران کسری بودجه اقدام به افزایش قیمت دلار کند.
این یک واقعیت است که به دلیل دخالت دولت در بازار ارز با افزایش قیمت دلار دولت میتواند درآمد خود را بیشتر و کسری بودجه را جبران و ریخت و پاشهای خود را بیشتر کند. البته بعید است دولت با برنامهریزی اقدام به افزایش نرخ ارز کرده باشد ولی طبیعتا این بالا رفتن به جبران کسری بودجه دولت میانجامد.