حقوق مالکیت فردی

عوامل موثر در توسعه تجارت بین الملل به طور  روز افزون دگرگون و پیچیده می شود.پیشرفتهای فنی نقش حیاتی در زمینه تولید و تجارت دارند .امروزه توان  رقابت و کسب سود در بازارهای بین المللی متکی بر منابع طبیعی هزینه یا دستمزد ارزان کارگر یا منافع قراردادی نیست .بلکه بر ظر فیت یک کشور در ابداع تطبیق تقلید و بهبود تکنولوژی اتکا دارد.به وجود امدن پیشرفتهای  سریع فنی در زمینه تکنولوژی انفورماتیک. ارتباطات. بیوتکنولوژی نرم افزارهای کامپیوتری و سایر پیشرفتها در زمینه روند تولید مصادیق جدیدی را برای حقوق مالکیت فکری به وجود آورده است.

در جهان تجارت نقش مهم و بنیادین حقوق مالکیت فکری در ایجاد زمینه ابتکار و نواوری توسعه اقتصادی سرمایه گذاری و تجارت بین الملل قابل انکار نیست .حقوق مالکیت صنعتی به عنوان بخش عمده ای از مالکیت فکری با در بر گرفتن حق استفاده انحصاری از اختراعات :علایم تجارتی طرحهای صنعتی مدارهای یکپارچه .اختراعات کوچک یا مدلهای مصرفی .نام های تجارتی .نشانه های جغرافیایی از ابتکار و نتیجه فکر افراد در برابر تعرض اشخاص ثالث حمایت نموده و با ایجاد حق انحصار بهره برداری برای صاحب آن به مدت معین در محدوده کشور یا کشورهای محل ثبت از هر گونه سوء استفاده . رقایت مکارانه و غیر عادلانه در عرصه تجارت و صنعت جلوگیری می نماید و بدین ترتیب ضمن تسهیل موجبات انتقال تکنولوزی .زمینه سرمایه گذاری مستقم داخلی و خارجی را فراهم می سازد.

از طرف  دیگر حقوق مالکیت ادبی و هنری یکی از شاخه های اصلی حقوق مالکیت فکری محسوب می شود و در کنارحقوق مالکیت صنعتی دو پایه اساسی و بنیادین این رشته از حقوق را تشکیل می دهند .حقوق مالکیت ادبی و هنری به حمایت از آن دسته از آثار فکری و خلاقیت های بشری میپردازدکه جنبه ادبی و هنری دارند ودر نتیجه آثار مولفین و منصفان و هنرمندان را مورد حمایت قرار می دهد.در این شاخه از حقوق مالکیت فکری به حق پدیدآورنده آثار ادبی هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و حق وی در تغییر اثر و همچنین به حق انحصاری وی در تکثیر تولید عرضه اجرا و بهره برداری از اثر خود پرداخته می شودن این رشته تمامی آثار ادبی علمی و هنری و هر انچه که ممکن است تحت عنوان کتاب یا جزوه انتشار یابدنوشته های مریوط به کنفرانس ها خطابه ها سخنرانی ها نمایش نامه ها آثار هنری مانند آثار موسیقاییفعالیت های سینمایی طراحی رقص تصنیف موسیقی با کلام یا بدون کلام نقاشی مجسمه سازی معماری عکاسی نقشه کشی نقشه برداری و همچنین ترجمه اقتباس و اصلاح آثار ادبی و هنری را در بر میگیرد.

در نطام حقوقی ایران شرط حمایت از مصادیق مالکیت صنعتی ثبت آن در مرجع صلاحیتدار است (اداره مالکیت صنعتی)اما در خصوص آثار ادبی و هنری ثبت شرط حمایت از آن نمی باشدو اثر به کحض ایجاد قابل حمایت تلقی می شود با این حال مطابق ماده 22 قانون حمایت از مولفان منصفان و هنرمندان حقوق مادی پدیدآورنده موقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بودکه اثر براای نخستین بار درایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد و قبلا در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش یا اجرا نشده باشد.نظام قانونگذاری ایران در حوزه مالکیت صنعتی ابتدا در سال 1304و سپس در سال 1310قانون علایم و اختراعات رادر 51 ماده به تصویب رساند و این قانون تا سال 1386 مجری بود.

در این سال مجلس شورای اسلامی قانون کامل تری را با الهام از کنوانسیون های بین المللی خصوصا موافقتنامه تریپیس به نام قانون ثبت اختراعات طرحهای صنعتی و علایم تجارتی به تصویب رساندکه هم اکنون در حال اجرا می باشد لیکن از انجایی که این قانون به طور آزمایشی برای مدت 5 سال به تصویب رسیده است و یک بار نیز تمدید گردیده است هم اکنون لایحه جامعی در دست بررسی است که به زودی برای تصویب نهایی  به مجلس شورای اسلامی ارسال می گردد.

دولت ایران در سال 1337به یکی ازکنوانسیونهای مهم بین المللی به نام کنوانسیون پاریس در خصوص حقوق مالکیت صنعتی نیز پیوسته است.همچنین در سال 1380به کنوانسیون تاسیس سازمان جهانی مالکیت فکری و در سال 1382  به موافقت نامه و پروتکل ما درید رابطه با ثبت بین المللی علایم تجاری و در سال 1383 به موافقت مادرید در خصوص جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیر واقعی و موافقت نامه لیسبون و همچنین به معاهده همکاری اختراعات معروف به  pctپیوسته است.

در حوزه مالکیت ادبی و هنری قانونگذار ایرانی مجموعه مقررات جامعی را در ادوار مختلف به تصویب رسانده است از جمله قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348.قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352و قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای که از جمله این قوانین می باشند.با این حال دولت ایران به مقررات بین المللی در خصوص حمایت از آثار ادبی و هنری از جمله کنوانسیون برن و کنوانسیون رم و سایر مقررات بین المللی ملحق نگردیده است و همین امر باعث شده است که آثار ادبی و هنری که در خارج ازایران ایجاد و چاپ و نشر یافته اند مورد حمایت قانونگذار ایرانی قرار نگیرد.در خصوص مالکیت ادبی و هنری نیز هم اکنون لایحه جامعی تدوین گشته  و در حال طی مراحل تصویب توسط مجلس شورای اسلامی می باشد.

حقوق مالکیت فکری هم در حوزه مالکیت صنعتی و هم در حوزه مالکیت ادبی و هنری از پدیده آورنده آثار ادبی وهنرمندان و مخترعین و صاحبان مصادیق مالکیت صنعتی حمایت مادی و معنوی می نماید.در صورتی که اثر مورد حمایت قانونگذار قرار گیرد دارنده حق و صاحب اثر حقوق انحصاری مادی در بهره برداری از اثر پیدا میکند و با اتکاء به این حق قانونی میتواند از استفاده بدون رضایت خود توسط اشخاص ثالث جلوگیری نماید.با این حمایت اشخاص ثالث برای بهر ه برداری از اثر مورد حمایت باید اجازه و رضایت قبلی صاحب اثر را اخذ نمایند و در صورت عدم کسب رضایت از صاحب اثر و مخترع با ضمانت اجراهای کیفری و حقوقی مواجه خواهند شد.

صاحب اثر می تواند برای استفاده غیر مجاز اشخاص ثالث به مراجع قضایی مراجعه نماید و هم مجازات استفاده کنندگان را تقاضا نماید و هم خسارات مادی وارده به خود را که در اثر استفاده غیر مجاز بوجود آمده مطالبه نماید.دادگاه های رسیدگی کننده به این درخواست ها با استناد به قوانین مصوی ملی در صورت احراز شرایط تعیین شده در قانون می توانند حکم به التزام اشخاص به عدم استفاده از اثر و امحاء آثار غیر مجاز و حکم به جزای نقدی و حبس متخلفین و مجرمین و الزام آنان به پرداخت خسارت نمایند.

شایان ذکر است که حمایت قانونگذار از مخترعین و یا صاحبان آثار و سایر دارندگان حقوق مالکیت فکری در استفاده  و بهره برداری انحصاری از آثار و ابتکارات خود از حیث جنبه مادی به مدت محدود به مدت زمان معینی است و پس از آن مدت اثر بوجود آمده متعلق به عموم است و همه آحاد جامعه حق استفاده از آن را دارند به طور مثال در حق اختراع حمایت قانونگذار از حیث جنبه مادی به مدت 20 سال است و پس از آن استفاده از  اختراع نیازی به اخذ و کسب رضایت مخترع یا دارنده ورقه اختراع ندارد.البته حمایت قانونگذار از حیث جنبه معنوی اثر محدود به مدت زمان خاصی نیست و این حمایت برای همیشه باقی است.

در جهان امروزی برای پیوستن به چرخه تجارت بین الملل و برخورداری از تسهیلات مختلف از قبیل حذف تعرفه ها موانع گمرکی مقررات صادرات و واردات و ..چاره ای جز پیوستن به چرخه به سازمان تجارت جهانی وجود ندارند.

کشور ما سال هاست تقاضای عضویت خود را به این سازمان ارایه داده است.یکی از مهم ترین پیش شرط های پیوستن به این سازمان پذیرش مقرراتی به نام تریپز tripsاست که در آن قواعد ماهوی در خصوص حمایت از حقوق مالکیت صنعتی و حقوق مالکیت ادبی و هنری وضع شده است و لذا کشورهای عضو و یا متقاضی عضویت بایستی مقررات ملی خود را با استانداردها و فرم های این موافقتنامه و همچنین سایر مقررات بین المللی از جمله کنوانسیون پاریس و کنوانسیون برن مطابقت دهند .لایحه  جامع حمایت از حقوق  مالکیت صنعتی و حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری که در دست بررسی و تصویب نهایی است از جمله تلاش های قابل تقدیر در نظام قانونگذاری ایران است همچنین لازم است کشور ما به کنوانسیون برن مانند کنوانسیون پاریس ملحق گردد تا بدین وسیله عضوی از نظام بین المللی حمایت از آثار ادبی و هنری گردد و مقدمات پیوستن به سازمان  تجارت جهانی فراهم گردد.