بازدید 17463

حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی؛ یک ضرورت یا یک اشتباه؟!

مهدی وحدتی
کد خبر: ۶۵۴۸۸۹
تاریخ انتشار: ۱۹ دی ۱۳۹۵ - ۱۷:۲۱ 08 January 2017
در روزهای گذشته خبری از طریق رسانه های دیداری، مکتوب و مجازی به نقل از جناب دکتر مخبر دزفولی، منتشر شد مبنی بر اینکه شورای محترم عالی انقلاب فرهنگی تصمیمی در ارتباط با حذف پایان‌نامه از دوره کارشناسی اتخاذ نموده است و دلیل این تصمیم، مقابله با سرقت‌های علمی در این حوزه، اعلام شده است.
مطمئناً اعضای محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان افرادی فرهیخته، نخبه و با سابقه درخشان در زمینه های علمی و پژوهشی، آسیب های موجود در این حوزه را به دقت، شناسایی و بررسی نموده اند و در نهایت، چنین تصمیمی را اتخاذ نموده اند.
امّا آنچه که در ادامه خواهد آمد، توصیه و پیشنهاد دلسوزانه یک همکار دانشگاهیست که از نزدیک با چنین آسیب هایی آشناست و سعی دارد به جای حذف صورت مسئله در این حوزه، راهکارهای اصلاحی دیگری را ارائه دهد. با توجه به حوزه تخصصی نویسنده در زمینه مهندسی مکانیک، بیشتر از این منظر به بررسی مسئله پرداخته خواهد شد.
دانشجویی که در دوره کارشناسی مشغول به تحصیل می باشد، پس از طی دروس نظری و عملی و همچنین دوره های کارآموزی، در سال چهارم به مرحله ای خواهد رسید که قرار است بر اساس محتوا و مفاهیمی که آموخته است، در یک موضوع تخصصی نظری یا عملی که از طرف استاد راهنما پیشنهاد می شود، تحقیق کند و یافته های آن را به صورت یک گزارش علمی، تدوین و ارائه نماید. به این گزارش علمی، پروژه تخصصی یا پایان نامه دوره کارشناسی می گویند. یعنی دقیقاً مرحله ای که دانشجوی کارشناسی می خواهد توانایی های نظری و عملی خود را در راستای یک موضوع تخصصی تحت نظارت استاد راهنما، محک بزند و از این پس، در هنگام فراغت از تحصیل، واژه "مهندس" را به عنوان یک پیشوند مجاز آکادمیک مبنی بر داشتن صلاحیت های لازم در آن رشته و گرایش، بر خود نصب کند.
پُر واضح است که فرآیند آموزش دانشجوی دوره کارشناسی بایستی با تربیت پژوهشی و افزایش انگیزه های تحقیق در وی، همراه باشد. در غیر این صورت، بایستی همچنان لفظ "دانش آموز" به معنای یک فراگیر و مقلد محض علمی، جایگزین واژه "دانشجو" شود.
از سوی دیگر، اگر نیک بنگریم، خروجی های قابل قبول و با کیفیت در مقاطع تحصیلات تکمیلی به ویژه در مورد دانشجویان ارشد و دکترای دانشگاه های سراسری، مدیون تلاش های مجاهدانه آموزشی و پژوهش محور این گروه از دانشجویان عزیز و اساتید گرانقدرشان در دوره کارشناسی بوده است. چنانکه اگر پایان نامه های دوره کارشناسی عده ای از این دانشجویان به صورت نمونه، مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد، سطح علمی و فنی به مراتب بالاتری نسبت به تعدادی از پایان نامه های حال حاضر دانش آموختگان مقطع ارشد برخی از دانشگاه ها، خواهند داشت. همچنین اختراعات بسیاری که توسط سازمان های معتبر علمی و صنعتی، تحت داوری و ارزیابی قرار گرفته و در داخل یا خارج از کشور، به ثبت رسیده است، به عنوان خروجی پروژه های تخصصی دانشجویان دوره کارشناسی بوده است که این امر، روحیه عظیم خودباوری را در بسیاری از دانش آموختگان دوره کارشناسی تقویت کرده و در ادامه مسیر، موفقیت های بسیاری را نصیب ایشان نموده است.
اگر در این دوره زمانی، تصمیمی مبنی بر حذف پایان نامه دوره کارشناسی، اتخاذ شود، مطمئناً در طی سال های آتی نیز بایستی منتظر حذف پایان نامه از دوره های کارشناسی ارشد در شیوه آموزشی- پژوهشی و یا حتی دوره دکترا، نیز باشیم. به طوری که با پذیرش بی رویه دانشجویان در این مقاطع نیز، آسیب های جدی و فراوانی در حوزه پژوهشی، خواسته یا ناخواسته وارد شده است و همچنان مانند تومور بدخیمی در حال رشد و توسعه می باشد. چنان که گاهاً آمار نگران کننده ای از تقلب‌ها، پایان‌نامه‌فروشی ها و سرقت‌های علمی منتشر می شود و البته هر چشم بینایی، نیز قادر به دیدن این آسیب ها می باشد.
پس راه حل چیست؟ آیا بیاییم و تحقیق پایان دوره هر مقطعی را، فوراً و یا تدریجاً، به محض افزایش آمار تقلب ها، پایان نامه فروشی ها و سرقت های علمی، حذف کنیم؟ آیا چنین تصمیمی با بیان مقام معظم رهبری که فرمودند: "علم و تحقیق کلید قطعی پیشرفت کشور است." مطابقت دارد؟ در پیش گرفتن چنین راهکاری قطعاً منجر به فراگیری محض آموزشی و تقلید خواهد شد که با فضای آموزشی و پژوهشی حاکم بر محیط دانشگاه کاملاً در تضاد می باشد، چنان که تأکید معظم له بر این بوده است که: "تحقیق علمی فقط به معنای فراگیری و تقلید نیست، تحقیق ضد تقلید است."
بنابراین، تعریف پایان نامه برای یک دانشجوی در حال فراغت از تحصیل در دوره کارشناسی، امری ضروریست. اما چه باید کرد؟ در ادامه، تعدادی از راهکارهای عملی برای کاهش و یا حذف آسیب های پژوهشی پایان نامه دوره کارشناسی توسط نویسنده، پیشنهاد می شود تا در صورت صلاحدید از سوی مسئولین و مدیران محترم، مورد توجه و بررسی قرار گیرد:
اولین راهکار برای مقابله با آسیب های پژوهشی در مقطع کارشناسی، اختیاری کردن اخذ واحد پایان نامه برای دانشجویان کارشناسی ناپیوسته دانشگاه ها می باشد که البته دانشگاه های مشخصی وظیفه پذیرش این گروه از دانشجویان را (چه با کنکور و چه بدون کنکور) بر عهده دارند. یعنی دانشجویانی که از هنرستان به دوره کاردانی و سپس به دوره کارشناسی راه یافته اند و متأسفانه تعداد قابل توجهی از این دانشجویان به عنوان مشتریان دائمی به دفاتر فنی جهت خرید پایان نامه های دوره های کارشناسی، مراجعه می کنند. از این نظر، دروس نظری یا عملی دیگری می تواند به عنوان دروس تخصصی اختیاری، از سوی دانشگاه تعریف و جایگزین واحد پایان نامه شود.
راهکار دوم، لزوم تعریف پایان نامه دوره کارشناسی به صورت تیمی و نه انفرادی می باشد. آنچه که متأسفانه در مباحث پژوهشی و در مقاطع مختلف تحصیلی در اکثر موارد به چشم می خورد، اجرای انفرادی پژوهش می باشد و تمایل به کار تیمی در میان دانشجویان شاغل به تحصیل در کشورمان، بسیار کمرنگ و حتی بی رنگ، شده است. تعریف پایان نامه دوره کارشناسی در قالب گروه های دو یا سه نفره حول یک موضوع پژوهشی مشخص و تحت نظارت استاد راهنما، مطمئناً تمرکز و علاقمندی دانشجویان و استاد راهنما را برای به ثمر رساندن یک نتیجه مطلوب پژوهشی، دو چندان خواهد نمود و اجرای پروژه تخصصی را از حالت اجرای یک امر روتین و بی ثمر، خارج خواهد کرد.
راهکار سوم، الزام دانشگاه ها به در نظرگرفتن عضو هیأت علمی به عنوان استاد راهنما برای پایان نامه های دوره کارشناسی می باشد. در بسیاری از دانشگاه ها، هدایت پایان نامه دوره کارشناسی در اختیار اساتید حق التدریس قرار می گیرد که به صورت ترمی و یا فصلی با آن دانشگاه همکاری می کنند و از این نظر، تمرکز و هدایت مطلوب بر اجرای پروژه، دچار خدشه خواهد شد. در نتیجه اگر زمانی هم سرقت علمی و یا تقلبی در این مورد گزارش شود، به هیچ عنوان از سوی استاد راهنمایی که هیچ گونه رابطه استخدامی با آن دانشگاه نداشته است، پاسخی شنیده نخواهد شد و از این نظر، مسئولیتی نیز متوجه وی نخواهد بود.
راهکار چهارم، تعریف موضوع منتهی به ساخت برای پروژه تخصصی تیم محور می باشد. این راهکار به ویژه در ارتباط با دانشجویان رشته های فنی و مهندسی می تواند راه حل مناسبی برای رفع بسیاری از آسیب های موجود در این زمینه باشد و علاوه بر کاهش و یا حذف آسیب های پژوهشی، منتج به بالفعل شدن استعدادهای تحصیلی و ذاتی دانشجویان و ظهور دستاوردهای ویژه در این حوزه خواهد شد. با توجه به اینکه در تعدادی از دانشگاه های سراسری، پژوهشکده های دانشجویی نیز فعال می باشد، این پتانسیل نیز در راستای این موضوع می تواند به نحو شایسته ای به کار گرفته شود. همچنین با توجه به لزوم تأمین هزینه های یک پروژه منتج به ساخت، می تواند این راهکار به صورت آزمایشی و طی سه سال، در دانشگاه های سراسری منتخب به اجرا گذاشته شود تا انشاءالله نتایج آن به صورت ملموس، دیده و گزارش شود و در صورت حصول نتایج مطلوب، به سایر دانشگاه ها نیز تعمیم داده شود.
راهکار پنجم، برقراری اتصال محتوایی میان دوره های کارآموزی و پروژه تخصصی می باشد. به صورتی که دانشجوی دوره کارشناسی پس از حضور موثر و واقعی در صنایع مرتبط با رشته تحصیلی، بتواند با راهنمایی سرپرستان و اساتید راهنمای دوره کارآموزی، خلأهای موجود در حوزه صنعت را شناسایی کرده و این ظرفیت بتواند به عنوان یک موضوع مطالعاتی برای تعریف پایان نامه دوره کارشناسی در نظر گرفته شود که قطعاً می تواند نوآوری و بروز خلاقیت های یک دانشجوی کارشناسی را در پی داشته و به عنوان پشتوانه ای محکم و مطمئن برای مقاطع تحصیلی آینده وی، ذخیره شود. در این صورت، تعریف استاد مشاور پروژه از صنعت نیز می تواند تکمیل کننده این حلقه باشد. به این معنا که علاوه بر تعریف استاد راهنما در سیستم آموزشی برای یک پایان نامه کارشناسی، یک نفر از کارشناسان خبره صنعت با هر درجه تحصیلی، نیز می تواند به عنوان مشاور در کنار پروژه، حضور داشته باشد.
راهکار ششم، لزوم برگزاری جلسه دفاعیه از پایان نامه دوره کارشناسی می باشد. در بسیاری از دانشگاه ها، متأسفانه به پروژه تخصصی به عنوان یک "تحقیق صحافی شده و آماده تحویل به استاد"، نگاه می شود و هیچ گونه ارزیابی علمی و فنی واقعی از محتوای پروژه، توسط استاد راهنما و یا استاد داور و یا سایر دانشجویان به عمل نمی آید. در صورتی که اگر به روش های گذشته بازگردیم و محتوای پروژه در معرض داوری همگان قرار داده شود، مطمئناً دانشجویی که خود را در معرض داوری اساتید و سایر دانشجویان ببیند، هیچ وقت به سوی آلودگی های حوزه پژوهش کشیده نخواهد شد.

از این رو و با توجه به دیدگاه مقام معظم رهبری که بنا به فرموده ایشان "عنصر تحقیق و پژوهش در همه جا به صورت یک اصل در مجموعه کارها باید مورد توجه قرار گیرد."، بنابراین امید است شورای محترم عالی انقلاب فرهنگی، این اصل مهم را که یکی از شاخص های ارزیابی آن در دوره کارشناسی، اجرای پایان نامه یا پروژه تخصصی می باشد را حذف ننماید و انشاءالله با اتخاذ راهکارهای مناسب و جایگزین دیگری، به کاهش و یا حذف معضلات موجود در این زمینه کمک شایانی داشته باشد.

سلام پرواز
خیرات نان
بلیط اتوبوس
تبلیغات تابناک
اشتراک گذاری
برچسب منتخب
# ماه رمضان # عید نوروز # جهش تولید با مشارکت مردم # دعای روز هفدهم رمضان